یزد؛ شهر قنات و قنوت و قناعت
هر سال نوروز که میرسد میتوان سر مرکب را سوی شمال چرخاند و به عادت مالوف تماشای سبزی جنگل و آبی دریا دل خوش کرد. اما حیف است ایرانی باشی و یزد، این شهر پهلوگرفته در کناره کویر را ندیده باشی. شهری که معنای نام آن مقدس، فرخنده و در خور آفرين است. آنچه در یزد زودتر از هر چیز دیگر به چشم میآید معماری خاص کویری آن است. بادگیرها، منارهها و گنبدها چهره شهر را از سایر شهرهایی که دیدهاید متمایز میکنند. در مرکز هر محله هم معمولاً حمام، بازارچه، آبانبار، مسجد، حسینیه، لرد، کارگاههای کوچک و جوی آب (برای دسترسی به قنات) قرار دارد که بسیاری از این امکانات هنوز پابرجا هستند. این همسایگان قدیمی کویر به سختکوشی و قناعت شهرهاند و همین طور به بیریایی و سادگی. براي شهرهاي کويري همچون يزد ارزش آب بيش از هر جاي ديگر احساس ميشود. در اين شهر بيش از 75 آبانبار وجود دارد. يکي از اين آبانبارها، آبانبار شش بادگير است که شرح ان در پی خواهد آمد. همچنین در این شهر یکی از بزرگترین اجتماعات اقلیت زرتشتی در کنار مسلمانان به راحتی زندگی میکنند و بخش بزرگی از جاذبههای شهر نیز متعلق به زرتشتیان است. یزد را شهر بادگیر، دوچرخه و شیرینی نیز خواندهاند.
چگونه به یزد برویم؟
یزد در فاصله 677 کیلومتری تهران قرار دارد و به خاطر دوری راه بهتر است برای سفر به این شهر از قطار و هواپیما استفاده شود. قیمت بلیط هواپیما به مقصد یزد 32 هزار تومان است و هواپیمایی ایراناير هر روز به سوی این شهر پرواز دارد. قیمت بلیط قطار نیز 5 هزار و 300 تومان است که از قبل باید رزرو کنید. اگر هم مایل باشید با اتوبوس به یزد بروید بسته به کیفیت اتوبوس باید بین 4 تا 6 هزار تومان بپردازید و از ترمینال جنوب سفر آغاز کنید. در ایام نوروز تورها نیز برای یزد برنامهریزی میکنند. معمولا هزینه 3 روز و 4 شب اقامت در یزد و سفر با قطار و اقامت در هتل 3 ستاره نفری 125 هزار تومان آب میخورد ولی دیگر خیال شما از بابت غذا و دیدن آثار تاریخی و خرید سوغات راحت میشود. اگر هم بخواهید با هواپیما بروید و از همین امکانات استفاده کنید نفری 163 هزار تومان باید بپردازید.البته نرخ تورها هر سال عید تا 40 درصد افزایش مییابد.
کجا اقامت کنیم؟
هتل فیلم شامآخر با بازی کتایون ریاحی و هانیه توسلی را به خاطر میآورید؟ آنها در یکی از هتلهای سنتی شهر یزد که به سبک خانههای قدیمی این منطقه بازسازی شده بود اقامت کرده بودند. یزد 31 هتل، 13 واحد پذيرايي سنتي و 28 واحد پذيرايي بينراهي دارد و درصدد است 16 هتل با ظرفيت 608 اتاق، 5 مجتمع بينراهي و 2 کمپينگ را نيز به بهرهبرداري برساند. به هر حال بهترین هتلهای یزد هتل صفائیه در خیابان تیمسار فلاحی، هتل مشیرالممالک در خیابان انقلاب، هتل جهانگردی در بلوار دانشجو و هتل داد در خیابان دهم فروردین هستند. هتل سنتی مهر هم انتهای بازار یزد قرار دارد. اگر هم بخواهید هزینه کمتری بپردازید و در مسافرخانه اقامت کنید باید به خیابان امام بروید که پاتوق مسافرخانههای یزد است. از آنجا که یزد در هنگام نوروز آبوهوای مطبوعی دارد بوستانهایی چون پارک غدیر، پارک هفتتیر و پارک بزرگ شهر مکانهای مناسبی برای علم کردن چادرهای سفری شما هستند. مدارس هم در این شهر برای اسکان مسافران نوروزی تجهیز میشوند.
چه بخوریم و در کجا؟
به گفته اهالی رستوران ساداتاخوی در بلوار جمهوری و رستوران فرهنگیان در صفاییه از بهترین رستورانهای شهر هستند که در رستوران فرهنگیان علاوه بر غذاهای سنتی پیتزا و فستفود هم ارائه میشود. غذای سنتی شهر یزد شولی است. شولی غذایی است شبیه آشرشته اما بسیار رقیقتر. برخی رستورانهای یزد شولی را هم در برنامه غذایی خود گنجاندهاند. شیرینیفروشی حاجیخلیفه رهبر در میدان امیرچخماق نه تنها معروفترین شیرینیفروشی یزد که جزء مشهورترین قنادیهای کشور است. این شیرینیفروشی بیش از 100 سال قدمت دارد و اکنون 500 نفر در دو شعبه آن مشغول به کارند. دومین شعبه حاجیخلیفه رهبر در بلوار جمهوری واقع شده است. در این قنادی انواع و اقسام شیرینیهای سنتی یزد از قبیل باقلوا، قطاب، پشمک، حاجیبادام و ... عرضه میشود که هم باید بخورید هم سوغات بیاورید.
چگونه در شهر بچرخیم؟
در خیلی از شهرهای ایران نرخ هر تریپ آژانس یکسان است. مثلا برای یک مسیر از شما 500 یا 800 تومان میگیرند و فرقی نمیکند، بخواهید به کدام منطقه شهر بروید. اما در یزد اینگونه نیست. قیمت آژانس بستگی به بعد مسافت دارد و این شاید از اقتصاددانی مردم این ملک باشد.
از کجا خرید کنیم؟
بازار یزد که ستونفقرات شهر قدیمی یزد را تشکیل میدهد در دوران پهلوی با ساخت خیابان شاه (خیابان قیام فعلی) به دو نیم شد. قدیمیترین بخش بازار یزد، بازار حاجیقنبر است که از قرن نهم هجری به یادگار مانده و جزیی از مجموعه فرهنگی ـ تاریخی امیرچخماق است اغلب بازارهاي يزد تيمچه (فضاي تاجرنشين) با صحن وسيع دارند که ارتفاع آن يك طبقه از ساختمان اطراف خود گودتر است. «لرد» از خصوصيات بازارهاي يزد است كه كاربرد خدماتي دارد و بین بازار و بافت مسكوني شهر واقع شده است و در كنار «لرد»ها مسجد، حسينيه، كاروانسرا و غيره قرار دارد. بازارهای مسگري، زرگري، تبريزيان، ريسمانيان، دروازه مهريز، خان، افشار و پنجهعلي از ديگر بازارهاي قديمي يزد هستند. در این بازارها عمدتا طلا، فرش و شیرینی عرضه میشود.
از چه پرهیز کنیم؟
از توهین به مقدسات و شعائر مذهبی مردم. چه مسلمان باشند چه غیرمسلمان. از خاطر نبرید یزد شهری است که مردم آن در عین شهرت به مهماننوازی بسیار اعتقادات محکمی دارند و تخطی از اصول را به سادگی برنمیتابند. بنابراین لطفا مراقب حجاب و نحوه لباس پوشیدنتان باشید. از آن جا که یزد شهری کویری است شبها دمای هوا کاهش مییابد پس تنپوشهای مناسب با خود همراه داشته باشید.
چه جاهایی را ببینیم؟
از آنجا که یزد در کناره کویر پهلو گرفته تعداد آثار تاریخی آن بر جاذبههای طبیعیاش میچربد. برخی از مهمترین جاذبههای یزد به شرح زیر است:
آتشکده زرتشتيان
يکی از اماکن مربوط به زرتشتيان آتشکده آنها است. اين بنا در خيابان آيتالله کاشانی قرار دارد و شامل ساختمان مشجری است که در قرن اخير ساخته شده است. آتش مقدس زرتشتيان که باید هميشه روشن نگاه داشته شود در این آتشکده نگهداری میشود. قدمت آتش آتشکده به هزار و پانصد سال میرسد. ساختمان اصلی در وسط حياط و بر بلندی قرار دارد و آن را درختانی هميشه سبز احاطه کردهاند. حوضی مدور و بزرگ در محور ورودی بنا به آن زيبايی خاصی بخشيده است. آتش در محفظهای بلندتر از سطح زمين در اتاقی نسبتا وسيع و دور از تابش خورشيد قرار گرفته و اتاقهايی برای مراسم نيايش دور آن طراحی شده است.
باغ دولتآباد
باغ دولتآباد يکی از باغهای معروف ايرانی است که در زمان محمدتقیخان (دوره زنديه) طراحی و ساخته شده است. اين باغ از قناتی به همين نام مشروب میشود و جريان آب در باغ استخوانبندی طراحی آنرا تشکيل میدهد. بادگير باغ دولتآباد با 33 متر بلندی از سطح زمين شاهکار مهندسی و نشانه نبوغ معماران يزدی است.
دخمه زرتشتيان
دخمه در فرهنگ فارسی به معنای "گورخانه گبرا" است. دو دخمه در انتهای جنوبی شهر يزد در حوالی منطقه صفائيه در بالای تپهای نسبتا مرتفع وجود دارد که يکی بهنام هانچکی هاتريا (زرتشتی هندیالاصل) نامیده میشود و ديگری که جديدتر است بهنام گلستان معروف است. در وسط اين دو دخمه چالهای سنگی است که زرتشتيان مردگان خود را در آن میانداختهاند. اين اثر مربوط به دوره قاجار است.
حمام خان
حمام خان به گرمخانه نور نيز شهرت دارد. در سال 1212 هجری قمری ساخته شده و تزئينات آن بسیار ساده است. بهطوريکه مهمترين تزئين آن نقاشيهای بخش شاهنشين است. مساحت حمام هزار و 170 مترمربع و زير بنای آن 900 مترمربع است.
خانه لاریها
اين خانه در سال 1286 قمری ساختهشده و مالک آن حاج محمدابراهيم لاری بوده است. سابقا بهعنوان خانقاه نعمتاللهی از آن استفاده میشده است. مساحت آن حدود 1700 متر و زيربنايی معادل 1200 مترمربع دارد. درها، پنجرهها، ارسیها و اتاقهای آئينهکاری و نقاشیشده آن يکی از نمونههای زيبا و عالی خانههای اعيانی قرن سيزدهم است.
آبانبار شش بادگيری
اين آبانبار شش بادگير دارد و 180 سال پيش در دوره قاجاریه ساخته شده است. از ويژگيهای مهم اين اثر تاريخی دو دهانه بودن اين آبانبار است که تزئينات مقرنسکاری و 55 پله ورودی در قسمت جنوبی دارد.
مجموعه اميرچخماق
اميرجلالالدين چخماق از سرداران شاهرخ تيموری و حاکم يزد بود که با همکاری همسر خود فاطمهخاتون برای آبادانی يزد مجموعهای ساخت شامل تکيه، ميدان، حمام، کاروانسراها، خانقاه، قنادخانه و چاه آب سرد. از همه مهمتر مسجد اميرچخماق. شبکههای ظريف کاشیهای معرق با طاقنمای مقرنسکاری، اين مسجد را از نظر زيبايی بعد از مسجد جامع شهر قرار داده است. اين بنا مسجد جامع نو نيز ناميده شده است.
ساعت مارکار
ساعت مارکار نام ساعتی است که در یکی از میدانهای شهر یزد به نام میدان مارکار واقع شده است. در کنار این میدان مدرسه مارکار و پرورشگاه مارکار قرار گرفته است. تمام این مکانها به همت یک زرتشتی به نام "پشوتن جی دوساباهای مارکار" که خود در هند میزیسته، ساخته شده است. امروزه نیز با اینکه چندین سال از درگذشت این فرد میگذرد هزینههای جاری آن از محل موقوفات او تامین میشود. جالب اینکه میان مردم این باور شایع است که در پی ساختمان این ساعت، مقداری طلا مخفی شده است تا در صورت تخریب ساعت به هر دلیلی با استفاده از آن ساعت را بازسازی کنند. این مجموعه در محله تل (دروازه قصابها) واقع شده است.
سوغات چه بیاوریم؟
صنایعدستی و شیرینی. صنايعدستي يزد جلوهاي ديگر از جاذبههاي این شهر است. مهمترين آنها عبارتند از: قالي، قاليچه، گليم، مخمل، زري، ترمه، سفال، سراميک، حصير، کاشي و گيوه. شيرينيپزي نیز در يزد سابقهای طولاني دارد. در يزد شيرينيهاي سنتي مانند باقلوا، قطاب، لوز نارگيل، پشمک، نانبرنجی و حاجيبادام تهيه ميشود که پیشنهاد میکنیم بدون چشیدن آنها از این شهر برنگردید و قوموخويشها و دوستان فراموشتان نشود.