تقدس و هنر در يزد
شهريزد در دورههاي مختلف تاريخي، سرزمينيبا قداست و باورهايمذهبي بوده و اين نكته را ميتوان حتي در نام آنجا به وضوح ديد، چرا كه يزد به معناي ستايش و با ايزد هم ريشه است. ويژگيهاي مذهبي يزد پس از ورود اسلام به ايران نيز ادامه يافت و سبب شد آثار معماري، مساجد و كتيبههاي فراواني توسط مسلمانان هنرمند در آنجا شكل بگيرد.
قدمگاه فراشا
يكي از نقاط مهم براي جذب گردشگر در استان يزد، روستايي است به نام اسلاميه كه در قديم به آن فراشا ميگفتند. براي رسيدن به اين روستاي زيبا و خوش آب و هوا كه از توابع شهرستان تفت است بايد در جهت جنوب غربي از شهر يزد به اندازه 30 كيلومتر دور شويد، آنجا به كوه پرصلابتي ميرسيد به نام كوه عقاب كه بسيار مشهور است و حكايتهاي زيادي دارد. وقتي به اين كوه نگاه ميكنيد درست مثل عقابي است كه نشسته و تيزبينانه از آباديهاي اطرافش مراقبت ميكند. مجاور و در پناه اين عقاب، روستاي اسلاميه قرنهاست كه آرميده و آماده ميزباني شماست. در اين روستا به طور كلي 2 حسينيه و 2 مسجد زيبا وجود دارد كه در اين ميان زيارتگاه يا بقعه قدمگاه از اهميت ويژهاي برخوردار است. دروازه، بافت تاريخي مرمت شده، معابر و پلههايي كه كوچهها را به هم مرتبط ميكند، آسيابهاي آبي، برج زيباي چيل و به طور كلي بافت تاريخي روستا شايد نخستين چيزهايي باشند كه نظرتان را جلب ميكنند، اما اهالي اغلب ميدانند كه شما براي ديدن قدمگاه به روستايشان رفتهايد و به خوبي راهنماييتان ميكنند. با ورود به اين زيارتگاه، كتيبهاي را ميبينيد كه تاريخ 512 هجري قمري يعني زمان بناي بقعه را نشان ميدهد و با استناد به آن، قدمت آنجا به هزار سال پيش بازميگردد. در حاشيه اول اين سنگ، آيهاي از سورههاي مائده و شوري به خط كوفي نوشته شده، در حاشيه دوم با خط رقاع، عبارت صلوات، در حاشيه سوم آيه23 سوره احزاب به خط كوفي، در حاشيه چهارم جملات «لاالهالاالله محمدا رسولالله» به خط ثلث نوشته شده و در حاشيه پنجم جمله «عليا ولي الله» اضافه شده است و به همين منوال در حاشيههاي بعدي، آيات ديگري از قرآن كريم نقش شده كه اين حاشيههاي متعدد با خطوط زيبا اين كتيبه را به يكي از كتيبههاي منحصر به فرد دوره اسلامي مبدل كرده، تا آنجا كه سارقان چندي پيش آن را از زيارتگاه ربودند، اما خوشبختانه توسط ماموران دستگير و كتيبه به محل اصلي خود بازگردانده شد.
در بالاي محراب نيز كتيبهاي به خط زيباي كوفي نقش بسته كه مربوط به قرن هشتم هجري است و قسمتي از آيه 78 سوره آلعمران روي آن نقش بسته. وقتي نگاهتان را به سمت گنبد زيارتگاه سوق ميدهيد در بخش داخلي ساقه گنبد ميتوانيد قسمتي از سوره فتح را بخوانيد كه بر زمينه گچي نگاشته شده است.
اين زيارتگاه دومين قدمگاه معتبر براساس اسناد و شواهد تاريخي است كه به امام رضا(ع) نسبت داده ميشود و به دستور يكي از فرمانروايان آل كاكويه (ديلمي) به نام گرشاسب بن علي بن فرامرز ساخته شده است.
مقابر تورانپشت
تورانپشت روستاي ديگري است از توابع تفت كه در حاشيه جنوبي كوههاي شيركوه يزد واقع شده و روي مرتفعترين نقطه آن دو بقعه زيبا و بلند ديده ميشود كه معماري آنها شباهت زيادي به بناهاي دوره سلجوقي دارد. يكي از اين دو بقعه مربوط به شخصي است كه اهالي او را شيخ جنون مينامند و منظورشان جنيد بغدادي است. به اعتقاد آنان او كه از ياران امام جعفر صادق(ع) بود براي اين كه از ظلم بنيعباس در امان باشد بغداد را ترك كرد و راهي ايران شد و در روستاي تورانپشت، سكونت گزيد. مردم اين روستا همنشيني با اين شيخ بزرگ را موهبتي الهي ميدانستند و پس از مرگ برايش مقبرهاي بنا كردند كه زيارتگاهشان شد. برخي از پژوهشگران معتقدند كه اين مقبره مربوط به اميرِ تورانپشت است كه سال 543 هجري قمري فوت كرده است.
يكي از زيباييهاي اين آرامگاه، گنبدي است هشتضلعي و ساخته شده از سنگهاي ساده با سبك معماري عهد سلجوقي. وقتي اين گنبد را از داخل آرامگاه نگاه كنيد درون گنبد، كتيبههايي به رنگ آبي روي صفحه گچي ميبينيد كه سمت چپ در ورودي قرار گرفتهاند. كتيبههاي اين بنا بسيار زيبا و ارزشمند هستند به همين علت يكي از آنها سال 1315 به موزه ملي ايران منتقل شد.
در نزديكي مقبره جنيد بقعه ديگري بنا شده كه از نظر معماري و ساختار هشتضلعيشان بسيار به هم شبيه هستند. اين بنا را چهل دختران مينامند. تاريخ دقيق ساخت آن مشخص نيست، اما داستاني كه درباره آن نقل ميكنند جالب و شنيدني است. مردم تورانپشت ميگويند ساليان دور در روز سيزدهمنوروز كه همه اهالي مشغول جشن و شادي بودند، 40نفر از دختران روستا در حال گردش و بازي در اطراف دِه بودند كه گروهي از اشرار به آنها حمله ميكنند. دختران كه مجال فرار نداشتند و خود را درمانده ميبينند، يك صدا از حضرت ابوالفضل(ع) ياري ميخواهند. در همين هنگام سواري سبزپوش به ياريشان ميآيد و با شمشير خود زمين را ميشكافد تا دختران در آنجا پناه بگيرند. اين دختران هرگز به روستا بازنگشتند و اهالي بر اين باور بودند كه آنها با اين معجزه از شر ظالمان نجات يافتهاند. به همين علت به ياد آنها در جايي كه مدفون شده بودند و تكههايي از چادر و لباسهايشان باقي مانده بود بناي يادبودي ساختند كه زيارتگاه زنان روستا شد.
در قسمت شرقي روستاي تورانپشت دو آرامگاه ديگر نيز به نامهاي مقبره سيدگلسرخ و مقبره پيرمراد ساخته شده كه به گفته مردم روستا هر دو آنها از ياران و نزديكان امام حسين(ع) بودهاند. آنها از عزيمت لشكري از دشمنان آن امام كه قصد داشتند به كربلا بروند و در حال عبور از اين منطقه بودند جلوگيري ميكنند و در اين راه به شهادت ميرسند. اهميت اين مقابر براي اهالي روستا كمتر از قدمگاه امام رضا(ع) نيست.
دژ تورانپشت با دروازه سنگي
از مقابر و قدمگاه كه بگذريد به كوچههاي پيچدرپيچ و باريك روستا ميرسيد و در انتهاي يكي از همين كوچهها قلعهاي باشكوه از سنگ و خشت را خواهيد ديد كه روي تپهاي بلند خودنمايي ميكند. ميتوان گفت مهمترين دليلي كه گردشگران سراغ اين دژ ميروند دروازه سنگي آن است. اين دروازه كه از سنگِ يك تكه بزرگي ساخته شده پاشنه گرد عظيمي دارد كه براحتي نميتوان آن را حركت داد و چگونگي ساخت و نصب آن در زماني كه ابزار پيشرفته امروزي وجود نداشته، مايه شگفتي بازديدكنندگان است، اما دشواري باز و بسته كردن اين در و موقعيت آن روي يك تپه بلند آنجا را به محلي امن براي اهالي تبديل ميكرد كه هنگام هجوم دشمنان به راحتي در آنجا پناه ميگرفتند و ميتوانستند مدت زمان زيادي را در قلعه سپري كنند. داخل قلعه اتاقهاي كوچكي ساخته شده كه برخي از آنها محل نگهداري آذوقه، دام و... براي اقامت اهالي در نظر گرفته شدهاند. بناي اصلي دژ تورانپشت به قرنها پيش از اسلام بازميگردد، اما در دورههاي مختلف مورد استفاده قرار ميگرفته و امروزه نيز ميتواند در كنار ديگر آثار تاريخي تورانپشت و تفت، اين منطقه را به يكي از اصليترين قطبهاي گردشگري استان يزد مبدل كند.
قدمگاه امام رضاع در تورانپشت
اهالي روستاي توران پشت نيز مانند ديگر مردمان استان يزد ارادت خاصي به ائمه و معصومين بويژه امام هشتم شيعيان دارند. بيشتر كساني كه در تفت و توابع آن زندگي ميكنند متفقالقولاند كه امام رضا(ع) زماني كه در ايران بودند از يزد، بويژه منطقه تفت عبور كردهاند و به شهادت كساني كه ايشان را ديدهاند در همان محلي كه ايشان ديده شدهاند، قدمگاهي ساخته و آن را عزيز و محترم ميشمارند. از آن جمله ميتوان به قدمگاه تورانپشت اشاره كرد كه بنايي است شبيه به يك مسجد تاريخي و به روايت اهالي، به آن دليل ساخته شده است كه يكي از زنان روستا در اواخر قرن دوم هجري امام رضا(ع) را هنگام عزيمت به شهر توس در همين محلي كه زيارتگاه بنا شده است، به طور معجزهآسايي ملاقات ميكند و وقتي شرح اين ديدار را براي همولايتيهايش ميگويد همگي تصميم ميگيرند دور تا دور آنجا را كه متبرك شده بود ديوار بكشند و برايش بنايي مزين بسازند. اين زيارتگاه درست وسط روستا قرار دارد. در محراب اين قدمگاه سنگمرمر خوشتراشي نصب شده كه روي آن علاوه بر نقشهايي از درخت سرو و قنديلهاي آويخته، اين عبارت حك شده است: «وقف كرد حيدر عليشاه اصفهاني» در اطراف اين نقوش نام 12 امام به خط نسخ نگاشته شده و يكي از نمونههاي زيباي اين خط روي سنگ به شمار ميرود.
منبع: چمدان ضمیمه جام جم ۲۲/۹/۹۰ مطلب از: بانو سيميندخت گودرزي